مقاله ای مستند و تحلیلی درباره تفاوت ها و تشابهات معادن ایران و جهان
(دکتر بهرام شکوری رئیس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق ایران)
ذخایر معدنی، منابع اولیه بسیار مهم و ارزشمندی هستند که نقش مثبتی در وضعیت اقتصادی و اجتماعی هر کشور با ایجاد اشتغال و تولید ثروت دارد. آنالیز میزان ذخایر معدنی کشورهای دارنده ذخایر معدنی و مقایسه آن با ذخایر بخش معدن ایران، این امکان را فراهم میسازد که درک درستی از وضعیت این بخش در ایران به دست آید، در این مقاله به بررسی میزان ذخایر معدنی جهان، آمریکا و ایران پرداخته شده است.
ماهنامه پردازش: در بررسی میزان ذخایر معدنی جهان، آمریکا و ایران از خلاصه گزارش مواد معدنی سازمان زمین شناسی آمریکا ( USGS) سال 2019 استفاده شده که مواد معدنی مورد مطالعه در آن در (جدول1) نشان داده شده است. هم چنین علاوه بر گزارش سازمان زمین شناسی آمریکا، از آخرین گزارش مرکز آمار ایران از معادن در حال بهره برداری کشور سال 1396 نیز استفاده شده است.
از مقایسه مطالعات دو گزارش این چنین بر می آید که در مطالعات ذخایر معدنی سازمان زمین شناسی آمریکا (USGS) )، اطلاعات 81 تیپ ماده معدنی گزارش گردیده است، این در حالی است که بر اساس مطالعات مرکز آمار ایران از ذخایر معادن در حال بهره برداری، اطلاعات 35 تیپ ماده معدنی گزارش شده است.
در مطالعات ذخایر معدنی سازمان زمین شناسی ایالات متحده آمریکا ( USGS)، ذخایر فلزی به صورت فلز محتوی گزارش گردیده است، اما بر اساس مطالعات مرکز آمار ایران از ذخایر معادن در حال بهره برداری، ذخایر فلزی به صورت قطعی گزارش شده است، در ابتدا به بررسی علت این اختلافات پرداخته شده است.
دو تیپ از مواد معدنی که در بررسی سازمان زمین شناسی ایالات متحده آمریکا دیتای جهانی آن ها وجود ندارد و یا گزارش نشده است عبارتند از: تیپ اول مواد معدنی که اطلاعات آن ها موجود نیست و شامل 18 نوع ماده معدنی که شامل بریلیم، بیسموت، بور، کادمیم، گالیوم، سنگ های قیمتی، ژرمانیم، ایندیم، کیانیت، جیوه، نیتروژن، پرلیت، پومیس و پومیسیت، سیلیکون، اسکاندیوم، تالیوم و توریم، ورمیکولیت، ایتریم می باشند.
تیپ دوم، ذخایر بزرگی که فراوانی بالای آن ها باعث شده غیر قابل برآورد باشند و شامل 18 نوع ماده معدنی که عبارت از آزبست، برومیت، رس، دیاتومیت، فلدسپار و نفلین سینیت، گارنت، ژیپس، آهک، میکا، کوارتز، نمک، ماسه و گراویل، سنگ های خرد شده، سنگ های تزیینی، تالک و پیروفیلیت، تانتالیم و زئولیت هستند.
همچنین در مطالعات ذخایز معدنی سازمان زمین شناسی آمریکا ( USGS)، قیر طبیعی جزء ذخایر معدنی طبقه بندی شده است.
همانظور که در (جدول1) نیز نشان داده شده است، بر اساس مطالعات سازمان زمین شناسی ایالات متحده امریکا ( USGS)، از مجموع 81 نوع ماده معدنی از ذخایر معدنی جهان گزارش شده است، در صورتی که مرکز آمار ایران برای ذخایر معدنی (جدول2) 35 تیپ ماده معدنی گزارش شده است. در ذخایر معدنی جهان سنگ آهک، سنگ لاشه، بالاست، سنگ گچ و سنگ نمک به دلیل بزرگی حجم ذخیره و فراوانی بالای این مواد معدنی عددی دیده نشده است اما مرکز آمار با احتساب این مواد معدنی به بررسی ذخایر ایران پرداخته است.
همچنین، دیتای 7 تیپ ماده معدنی (بور، فلدسپار و نفلین سینیت، سنگ قیمتی، پومیس و پومیسیت، کوارتز و سنگ تزیینی، قیر) در گزارش ( USGS) برای ایران موجود نیست، اما در گزارش مرکز آمار ایران، وجود دارد و مورد دیگر اینکه ذخایر شن و ماسه در هیچ کدام از گزارش های ( USGS) و مرکز آمار ایران آورده نشده است.
ذخایر قطعی جهان شامل 44 ماده معدنی با مجموع 240 میلیارد تن میباشد که ذخایر آهن محتوی با 34 درصد، (معادل 84 میلیارد تن)، سنگ های فسفات 29 درصد، (معادل 70 میلیارد تن) و ذخایر بوکسیت و آلومینا 12 درصد، ( معادل با 30 میلیارد تن ) به ترتیب بیشترین سهم را به خود اختصاص داده اند.
ذخایر قطعی کشور آمریکا نیز شامل 40 عنصر با مجموع 3/25 میلیارد تن می باشد که 5/10 درصد از کل ذخایر معدنی جهان را به خود اختصاص داده است.
در بررسی ذخایر کشور آمریکا نیز دیتای سه تیپ از مواد معدنی وجود ندارد: تیپ اول مواد معدنی در آمریکا هیچ گونه ذخیره ای ندارند، یعنی ذخیره آن ها صفر در نظر گرفته می شود که شامل 9 ماده معدنی آرسنیک، بیسموت، بریلیوم، منگنز، استرانسیوم، تانتالیوم، قلع، تنگستن، زئولیت هستند.
تیپ دوم 22 ماده معدنی که اطلاعات آن موجود نیست و شامل آزبست، باریت، بریلیم، کادمیم، سزیم، الماس، فلدسپار و نفلین سینیت، گالیوم، سنگ های قیمتی، ژرمانیوم، گرافیت، ایندیوم، جیوه، نیتروژن، روبیدیوم، اسکاندیوم، سیلیکون، سولفور، تالیوم، توریم، ولاستونیت، ایتریم هستند.
تیپ سوم ذخایری که بزرگی و فراوانی بالای آن ها باعث شده غیر قابل برآورد باشند. 10 ماده معدنی که شامل رس، کیانیت، آهک، میکا، پومیس و پومیسیت، کوارتز، نمک، ماسه و گراول، سنگ های خرد شده، سنگ های تزیینی هستند.
در نهایت ذخایر قطعی ایران شامل 35 ماده معدنی با مجموع 7/25 میلیارد تن می باشد که فرض غلطی است، چرا که حجم ذخایر فلزی در فرمت ( USGS) به صورت محتوایی دیده شده است و لازم است برای احتساب سهم ایران از ذخایر جهان، در فرمت دیتاها، یکسان سازی صورت پذیرد که در نتیجه با کاهش حجم ذخیره عناصر فلزی حجم ذخیره به عدد 7/23 میلیارد تن تقلیل می یابد.
تصحیح دیگری که باید برای حجم ذخایر مواد معدنی ایران در نظر گرفته شود، این است که به طور مثال، 17 میلیارد تن آن را ذخایر آهک تشکیل می دهد که در مطالعات (USGS ) و مقیاس جهانی عددی برای آن برآورد نشده است که با تصحیح و حذف ذخایری که مقدار جهانی آن به دلیل بزرگی ذخیره برآورد نشده است، حجم ذخابر معدنی ایران به 5/3 میلیارد تن می رسد.
مورد دیگر در ارتباط با ذخایری است که در گزارش (USGS ) اطلاعات آن موجود نیست و نمی تواند در محاسبه ذخایر ایران لحاظ گردد.
در نتیجه با حذف ذخایری که (USGS ) با عدم وجود اطلاعات مواجه بوده، حجم ذخایر ایران 19/2 میلیارد تن برآورد می شود.
در نتیجه همان طور که در (جدول3) نیز مشخص است، از مقایسه اطلاعات و تصحیحات صورت گرفته می توان گفت، مواد معدنی ایران حدود یک درصد از ذخایر معدنی جهان را به خود اختصاص داده است که این مقدار، ذخایر آهن با 68 درصد (معادل 5/1 میلیارد تن)، ذخایر سنگ های فسفاته با 7/18 درصد، (معادل 410 میلیون تن) و ذخایر زغال سنگ با 6 درصد، (معادل 150 میلیون تن) بیشترین سهم را دارا می باشند.
تعاریف
. ( Content) بررسی ذخایر فلزی به صورت محتوایی صورت می پذیرد.
. (NOT AVAILABLE ) ذخایر سنگ تزئینی، بور، فلدسپار و نفلین سینیت، سنگ قیمتی، پومیس و پومیسیت، قیر طبیعی و کوارتز در گزارش ذخایر جهانی (USGS ) موجود نمی باشد ولی اطلاعات آن ذخایر برای ایران در مرکز آمار موجود است.
. ( TOO LARGE) ذخایری که حجم بسیار بزرگی را به خود اختصاص داده اند که تخمین حجم جهانی آن غیرقابل برآورد است. در نتیجه حجم ذخایر آهک، خاک رس، بالاست، لاشه، نمک و گچ در نظر گرفته نشده است.
